Podczas ciąży serce tłoczy o 35–40% większą ilość krwi niż przeciętnie, a więc podlega znacznie większym przeciążeniom. Dzięki naturalnej adaptacji organizmu do tych zmian większość kobiet skarży się jedynie na niewielkie lub umiarkowane zmęczenie. Jeśli jednak pojawiają się kołatania serca, ból w klatce piersiowej, nasilone zmęczenie lub obrzęki, można podejrzewać chorobę serca, którą należy potwierdzić lub wykluczyć w badaniu EKG.
Czy EKG w ciąży jest bezpieczne?
Głównym problemem w ciąży są wrodzone i nabyte wady serca. Niektóre z nich są przez pacjentki dobrze tolerowane, inne zaś wymagają interwencji, ponieważ ciąża zwiększa stopień ich nasilenia i możliwe konsekwencje stają się bardziej poważne. Z kolei do chorób, które rozwijają się pod wpływem ciąży, należy kardiomiopatia połogowa (jest spotykana w ostatnim miesiącu ciąży, częściej jednak w pierwszych 5 miesiącach po porodzie) i popularnie występujące nadciśnienie tętnicze (jeśli jest nieleczone, dyskretnie przebudowuje serce, co upośledza jego funkcję). Ponadto ciąża sprzyja występowaniu arytmii i zwiększa ryzyko zawału serca, zwłaszcza u kobiet po 40. roku życia obciążonych cukrzycą czy nadciśnieniem tętniczym.
Czy EKG jest bezpieczne dla dziecka? Odpowiedź może być tylko jedna – zdecydowanie tak. Jest to badanie bezpieczne zarówno dla dziecka, jak i dla matki: całkiem nieinwazyjne i niebolesne, przeprowadzane przy użyciu certyfikowanego sprzętu. Kobieta nie ma powodu do obaw, zarówno jeśli chodzi o spoczynkowe badanie EKG, jak i EKG metodą Holtera.
Niebezpieczne może być natomiast zaniechanie wykonania badania EKG, jeśli istnieją ku niemu wskazania. W razie wystąpienia niepokojących objawów: silnego bólu głowy, kołatań serca lub jego przyspieszonej pracy, bólu w klatce piersiowej, bardzo nasilonego zmęczenia lub obrzęków czy w razie podejrzenia wady serca, słowem – w razie jakiejkolwiek wątpliwości – należy się zwrócić do lekarza prowadzącego. Stawka jest zbyt duża, aby odkładać taką wizytę – niezdiagnozowane i nieleczone nieprawidłowości w budowie i/lub funkcjonowaniu serca są szczególnie niebezpieczne w ciąży i zagrażają nie tylko matce, ale i dziecku.
Dlatego lekarz położnik z pewnością oceni sytuację i w razie ryzyka skieruje na badanie EKG – w terminologii medycznej elektrokardiografia to tzw. badanie pierwszego wyboru w przypadku podejrzenia i monitorowania choroby kardiologicznej u kobiety w ciąży. W razie wykrycia nieprawidłowości w badaniu bardzo ważny jest dobry dostęp do kardiologa, przy czym nie należy zapominać o regularnych wizytach u lekarza prowadzącego, który, aby właściwie opiekować się matką i jej dzieckiem, powinien mieć pełen obraz sytuacji.
Holter w ciąży
Czasami spoczynkowe EKG nie wystarcza. Ponieważ badanie EKG wykonywane w gabinecie lekarskim trwa zaledwie kilka minut, w tak krótkim czasie może nie ujawnić się rzadko występująca (nieutrwalona) arytmia. Tymczasem, niestety, zmiany zachodzące w układzie krążenia ciężarnej sprzyjają występowaniu zaburzeń rytmu serca. Dlatego w przypadku kołatania serca, zasłabnięcia, omdlenia czy zawrotów głowy, ale i w chorobie wieńcowej u ciężarnych zaleca się wykonanie EKG metodą Holtera. Badanie jest równie bezpieczne jak standardowe badanie spoczynkowe, daje jednak większe możliwości: monitoruje czynność elektryczną serca przez 24 godziny lub dłużej w zwykłych warunkach dnia codziennego. Aparat wykonujący zapis EKG przyczepiany jest do paska lub wieszany na szyi i działa non stop, nie wymagając od użytkownika żadnej zmiany w trybie życia. Wręcz przeciwnie, należy wykonywać typowe codzienne czynności, gdyż wówczas będzie je można uwzględnić w interpretacji zapisu EKG i wynik będzie miarodajny. Niektóre zaburzenia ujawniają się bowiem tyko w trakcie wysiłku. Nie wolno jedynie moczyć urządzenia i elektrod ani manipulować przy aparacie.
Specyfika badania EKG w ciąży
W zapisie elektrokardiograficznym u ciężarnych występują pewne odmienności. Najważniejsze z nich to:
- powiększenie się i przesunięcie serca w lewo widoczne jako odchylenie osi elektrycznej w lewo o 15–20 stopni.
- obecność załamka Q i odwrócenie załamków T w odprowadzeniu III
- zmniejszenie załamka Q w odprowadzeniu aVF i odwrócenie załamków T w odprowadzeniach V1 i V2.
Tak więc spoglądając na zapis EKG, nie należy wpadać w panikę – jego prawidłowej interpretacji może dokonać jedynie lekarz, który z pewnością będzie wyczulony na cechy mogące wskazywać na kardiomiopatię czy np. niemy zawał, zignoruje zaś typowe dla ciąży odmienności.
EKG w ciąży – kiedy?
EKG w ciąży należy bezwzględnie wykonać, jeśli u ciężarnej zdiagnozowano wcześniej wadę serca – wrodzoną lub nabytą – lub zaburzenia rytmu serca bądź nadciśnienie tętnicze. Należy je także wykonać w razie podejrzenia tych nieprawidłowości. EKG standardowo jest również zalecane w ocenie wpływu na serce leków stosowanych przez ciężarną, np. leków na nadciśnienia tętnicze lub antyarytmicznych.
Kolejnym bezwzględnym wskazaniem jest podejrzenie chorób rozwijających się na skutek ciąży: kardiomiopatii połogowej lub nadciśnienia ciążowego.
Zapewne wielu kobietom znane jest powiedzenie „ciąża to nie choroba”. Często w ten sposób pocieszają się same ciężarne, gdy ich stan znacznie pogorszył się po zajściu w ciążę. Tak naprawdę samopoczucia wynikającego z odmiennego stanu nie należy bagatelizować, jednak wpadanie w panikę też nie jest wskazane. Warto pamiętać, że niektóre dolegliwości, nawet spowodowane wadą serca, bywają często mylnie interpretowane jako efekt nadwagi czy zaawansowania ciąży. Należą do nich: gorsza tolerancja wysiłku, kołatania serca i zmęczenie. Najlepiej więc zachować czujność i ze spokojem rozważyć wspólnie z lekarzem wykonanie badania elektrokardiograficznego.